Is goed openbaar vervoer een alternatief voor ondermaats openbaar vervoer?

Vlaanderen moet de CO2-uitstoot tegen 2030 met 40 % verminderen tegenover 2005. Het zal veel waarnemers en experts niet verbazen dat Vlaanderen die klimaatdoelstelling wellicht niet haalt (De Tijd, 21 april 2023). De Vlaamse regering beraadt zich deze week noodgedwongen over bijkomende maatregelen. Mobiliteitsminister Lydia Peeters heropent het debat over de kilometerheffing. Geen moment te vroeg, want we wachten al veel te lang op een billijke fiscaliteit die autogebruik niet aanmoedigt. De congestie op onze wegen en de te hoge CO2-uitstoot van het verkeer is immers niet te wijten aan een te hoog autobezit, al is dat op ruim 25 jaar tijd met 18,5 % gestegen en veroorzaakt het een te groot ruimtebeslag. Ons autogebruik vormt het echte probleem: we rijden te vaak en te veel. Volgens het Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen (OVG) namen Vlamingen in 1995 voor verplaatsingen tot maximaal 5 km in 75 % van de gevallen de auto, als bestuurder of als passagier. In 2019 is dat aantal nauwelijks gedaald tot 70 %. Nochtans zijn dat afstanden die mensen zonder een mobiele beperking te voet, met de fiets en met het openbaar vervoer (zouden moeten) kunnen afleggen.

We gaan ons dus anders moeten verplaatsen, de intussen overbekende modal shift. In dat licht heeft minister Peeters gelijk dat ze de kilometerheffing, ook wel bekend als het rekeningrijden, opnieuw op tafel legt. Maar daarmee alleen gaan we het kalf, dat al bijna verdronken is, niet redden. Zonder een flankerend beleid van de diverse overheden op meerdere vlakken is de kilometerheffing een slag in het water. Die kilometerheffing moet er nu komen en niet pas in 2029. De klimaatopwarming zet zichzelf niet op pauze omdat 2024 in ons land een verkiezingsjaar is. Appel aan de politiek: doe nu alstublieft eindelijk eens iets aan die salariswagens! Een auto is een vervoermiddel, geen betaalmiddel. Niemand kan zich voorstellen dat een werkgever een deel van het loon in pompoenen zou uitkeren, maar als die pompoen een auto is, zijn we door het dolle heen. En last but not least: wanneer krijgen we in dit land echt goed openbaar vervoer? Dat zou pas voor een ware modal shift kunnen zorgen.

Volgens minister Peeters moet de kilometerheffing in Limburg lager zijn dan elders, want – letterlijk citaat – ‘Limburg is minder goed ontsloten door het openbaar vervoer’ (De Tijd, 21 april 2023). Ik heb mij even geïnformeerd: in deze Vlaamse regering ligt de verantwoordelijkheid voor het openbaar vervoer bij … Lydia Peeters, minister van Mobiliteit. Als voorzitter van reizigersbeweging TreinTramBus, als een van de geestelijke vaders van het Spartacusplan en als Limburger ben ik ronduit gechoqueerd. Als de opeenvolgende Vlaamse regeringen hun beloftes inzake het Spartacusplan zouden nagekomen zijn, dan hadden we in Limburg een prachtig functionerend geïntegreerd openbaar vervoer gehad en zouden veel meer Limburgers dan vandaag dat openbaar vervoer gebruiken: modal shift in levenden lijve. Maar nee, dat zou te mooi geweest zijn. In plaats daarvan heeft Lydia Peeters, de eerste Limburgse mobiliteitsminister sinds Steve Stevaert, het Spartacusplan de genadeslag gegeven. En dan maar klagen dat Limburg minder goed ontsloten is door het openbaar vervoer. Wat we zelf doen, …

Nochtans bewijst men in o.a. Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk, dat goed openbaar vervoer wel degelijk wervend kan zijn en burgers tot gedragsverandering kan aanzetten. Wat is er nodig? Een samenhangend en geïntegreerd net van treinen, (snel)trams en bussen met betrouwbare en vlotte aansluitingen in precies uitgekozen knooppunten, één tarief voor al dat openbaar vervoer en een infrastructuur die in functie van die eisen staat, aangevuld met een stipte doorstroming. Bus en rail als één geheel! Deze Vlaamse regering moet, in overleg met de federale overheid, van openbaar vervoer een topprioriteit maken. Pas dan worden de klimaatdoelstellingen voor Vlaanderen opnieuw haalbaar.

Peter Meukens, voorzitter TreinTramBus