Basisbereikbaarheid: de berg baart een muis

Deze week is het Brusselse Autosalon geopend, de hoogmis van een vervoermiddel met een onzekere toekomst. De elektrificatie van het autopark is duur en verloopt stroef en veel te traag. Bovendien lost ze het fileprobleem niet op. Er rijden nu eenmaal teveel (salaris)wagens en een file verdwijnt niet vanzelf omdat ze uit elektrische auto’s bestaat. Zonder een duurzaam alternatief komen we er dus niet. Naast de fiets voor kortere afstanden kan dat alleen maar het openbaar vervoer zijn. Volgens de Acerta-mobiliteitsbarometer legt de Vlaming van thuis naar het werk gemiddeld ca. 20 km af. Dat zou perfect met het openbaar vervoer moeten kunnen, maar toch nemen nog steeds 10 keer meer Vlamingen daarvoor de auto dan een bus, tram of trein.

De Vlaamse Regering beschouwt de basisbereikbaarheid als het middel bij uitstek om een echte modal shift te realiseren: meer burgers laten de auto staan ten voordele van de fiets en het openbaar vervoer. Het decreet basisbereikbaarheid wilde het hele Vlaamse stads- en streekvervoer na slechts anderhalf jaar voorbereiding in één keer omgooien, maar zoals voorspeld bleek 1 januari 2021 niet haalbaar. Mobiliteitsminister Lydia Peeters stelde de invoering daarom eerst uit tot 1 januari 2022 en nadien tot 1 juli 2023. Maar tot ieders verbazing kondigde ze in de zomer aan dat de basisbereikbaarheid al vanaf 1 januari 2023 gefaseerd zou uitgerold worden. Dat de eerste fase die met Nieuwjaar gestart is, fase 0 genoemd wordt, getuigt van een vreemd vertrouwen in eigen kunnen. Alles bij mekaar veranderde er nog niet zoveel. Hier en daar kregen lijnen een nieuw nummer of haltes een nieuwe naam. In sommige gemeenten paste De Lijn het aanbod ingrijpender aan, maar niet altijd onder de vlag van de basisbereikbaarheid. Niet echt helder. Wie zich een correct beeld wil vormen, is vertrokken voor enkele uren zoek- en studiewerk en loopt al gauw verloren in een wirwar aan soms onduidelijke en niet altijd geactualiseerde informatie.

Tendensen, waarvoor onder meer reizigersvereniging TreinTramBus vreesde en waarschuwde, beginnen zich af te tekenen. Enkele voorbeelden. In Waregem bedienen de streekbussen het centrum niet meer. De stad ziet met de basisbereikbaarheid eindelijk haar kans schoon om het centrum busvrij te maken. In plaats van op de Markt moeten busreizigers nu op de ringweg (R35) in- en uitstappen, een kleine kilometer daarvandaan. Automobilisten parkeren wel gratis of voor een habbekrats nagenoeg onder de Markt. Auto binnen, bus buiten, een natte droom die nog wel wat gemeentebesturen koesteren. In Brasschaat mijdt buslijn 730 sinds 1 januari de wijk Kaart en blijft ze op de grote baan. In de wijk zelf rijdt er als Vervoer op Maat enkel nog een Buurtbus. Een alternatief? De 730 reed elke dag van ’s morgens tot ’s avonds om het uur, de Buurtbus daarentegen enkel op weekdagen 5 keer overdag buiten de spits, zonder deftige aansluiting op de streekbussen. Of neem Hemelveerdegem in het Oost-Vlaamse Lierde, waar de scholierenritten – nota bene midden in het schooljaar – worden afgeschaft. In het dorp stopt nog wel een belbus, maar nergens vind je terug wanneer die beschikbaar is. De kans dat scholieren voortaan met de belbus naar school kunnen, is dus wellicht klein.

En zo krijgen we een beeld van wat basisbereikbaarheid in de praktijk gaat zijn: de bus rijdt sneller over omleidingswegen en mijdt dorpscentra en wijken, de reizigers zijn van de weeromstuit langer onderweg en het Vervoer op Maat dreigt vooral ondermaats te zijn. Voor minister Peeters moet een e-automobilist binnen de 250 meter een laadpaal vinden, maar een haltepaal mag gerust een kilometer of twee van een kern of wijk staan. Denkt ze zo meer mensen voor het openbaar vervoer te winnen? Sommige Vlamingen zullen eerder in vervoersarmoede verzeilen dan dat er een modal shift komt. De berg heeft dus vooralsnog een muis gebaard. Worden de volgende worpen beter? TreinTramBus vreest ervoor. Minister Peeters klaarblijkelijk ook, want over fase 0 van de basisbereikbaarheid heeft ze nog helemaal niet gecommuniceerd. Het wordt tijd om aan het decreet basisbereikbaarheid te sleutelen en de reizigers er deze keer echt bij te betrekken.

Peter Meukens, voorzitter TreinTramBus

Dit is de originele versie van het opinieartikel dat op 18 januari 2023 in De Standaard verscheen onder de titel “Meer laadpalen dan haltepalen, is dat het plan?”